Νόσος Alzheimer: Αίτια, συμπτώματα, αντιμετώπιση

Η νόσος Alzheimer εξελίσσεται τα τελευταία χρόνια σε πραγματική μάστιγα, με περισσότερους από 40 εκατομμύρια πάσχοντες σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για μια εκφυλιστική νόσο των εγκεφαλικών κυττάρων, που πλήττει μια σειρά νοητικών λειτουργιών του ατόμου, από τη μνήμη και τον προσανατολισμό μέχρι τον λόγο. Έχει δε αντίκτυπο όχι μόνο στους ασθενείς, αλλά και στο οικογενειακό τους περιβάλλον, που πρέπει να είναι προετοιμασμένο να ανέβει στην κυριολεξία έναν… Γολγοθά όσο η νόσος εξελίσσεται. Μάλιστα, οι αλλαγές στον εγκέφαλο που συνδέονται με την πρόκληση της νόσου Alzheimer ξεκινούν χρόνια πριν από το πρώτο σύμπτωμα.

Παράγοντες κινδύνου και αίτια

Αν και τα αίτια της δεν είναι ξεκάθαρα, έχουν αναγνωριστεί κάποιοι παράγοντες κινδύνου που μεμονωμένοι ή σε συνδυασμό αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισής της. Ειδικότερα, η ηλικία, το φύλο, η κληρονομικότητα, αλλά και ο τρόπος ζωής του ασθενούς έχουν συνδεθεί με τη νόσο.

Αναλυτικά, ο κίνδυνος εμφάνισης της νόσου Alzheimer αυξάνεται μετά τα 65 έτη, γι΄ αυτό και γενικότερα θεωρείται μια πάθηση της τρίτης ηλικίας. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που ήπια συμπτώματα κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση ακόμα και από την ηλικία των 50 ετών.

Επίσης, η νόσος Alzheimer εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες, κάτι που εξηγείται κυρίως λόγω του υψηλότερου προσδόκιμου ζωής τους, ενώ έχει συνδεθεί και με την κληρονομικότητα, η οποία όμως δεν θεωρείται καθοριστικής σημασίας. Έτσι, δεν σημαίνει πως αν κάποιος στην οικογένεια έχει Alzheimer, θα υπάρξει κληρονομική μεταβίβαση. Συνήθως αυτό συμβαίνει όταν η νόσος εμφανίζεται σε μικρότερες ηλικίες. Αντίθετα στους ασθενείς που εμφανίζουν τη νόσο μετά τα 75 έτη, η εκδήλωσή της αναγνωρίζεται ως τυχαία.

Επιπλέον, ο τρόπος ζωής του ατόμου σχετίζεται με την εκδήλωση της νόσου. Η παχυσαρκία, το κάπνισμα, η έλλειψη άσκησης, η φτωχή σε φρούτα και λαχανικά διατροφή, η υψηλή χοληστερόλη και γενικότερα παράγοντες που έχουν αναγνωριστεί ως επιβαρυντικοί για την υγεία της καρδιάς συνδέονται με την πάθηση.

Μελέτες έχουν επίσης δείξει τη σύνδεση της νόσου και με την κοινωνικοποίηση του ατόμου, αλλά και με την πνευματική του ανάπτυξη και τα γνωστικά ερεθίσματα που λαμβάνει. 

Τι είναι όμως αυτό που οδηγεί στο Alzheimer; Το βασικό αίτιο για την εκδήλωση της νόσου είναι η συσσώρευση πρωτεϊνών, των αμυλοειδών και των νευροϊνιδίων, στα εγκεφαλικά κύτταρα με παθολογικό τρόπο. Η ανάπτυξή τους αυτή έχει ως συνέπεια τον εκφυλισμό και τον θάνατο των κυττάρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο εγκέφαλος ενός ατόμου με Alzheimer διαθέτει πολύ λιγότερα εγκεφαλικά κύτταρα και μικρότερο αριθμό συνδέσεων ανάμεσα στα υγιή κύτταρα σε σχέση με τον εγκέφαλο ενός υγιούς ατόμου.

Τα μεν  βήτα αμυλοειδή (πρωτεϊνικά θραύσματα) παρεμβάλλονται στην επικοινωνία των εγκεφαλικών κυττάρων, τα δε νευροϊνίδια (πρωτεΐνες που παράγονται από την καταστροφή των νεύρων) επηρεάζουν τη σωστή λειτουργία τους, άρα και τη μεταφορών θρεπτικών ουσιών και άλλων απαραίτητων συστατικών.

Τα συμπτώματα

Το πρώτο σύμπτωμα της νόσου είναι η δυσκολία του να θυμηθεί απλά, καθημερινά πράγματα. Αυτή η αδυναμία εξελίσσεται με τον καιρό, η απώλεια μνήμης επιτείνεται και όταν η νόσος προχωρήσει πολύ οι ασθενείς δυσκολεύονται να επιτελέσουν απλές λειτουργίες ή ξεχνούν τη λειτουργία των αντικειμένων. Σταδιακά οι πάσχοντες δεν αναγνωρίζουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα, ενώ μπορεί να γίνουν και επιθετικοί.

Με απλά λόγια, τα στάδια της νόσου είναι τρία: στο πρώτο τα συμπτώματα της νόσου είναι ήπια, με το άτομο να είναι λειτουργικό, αντιμετωπίζοντας όμως συχνά κενά μνήμης, ξεχνώντας λέξεις ή πού έχει αφήσει χρηστικά αντικείμενα.

Στο δεύτερο στάδιο, που διαρκεί και περισσότερο, τα συμπτώματα είναι πιο σοβαρά και ο ασθενής χρειάζεται όλο και περισσότερο τη βοήθεια των γύρω του. Αρχίζει να μπερδεύει τις λέξεις, να ξεχνά όλο και περισσότερο, ενώ συχνά δεν μπορεί να εκφραστεί όπως θέλει, με συνέπεια να θυμώνει και να απογοητεύεται. Συνήθως δεν θυμάται τη διεύθυνσή του, ξεχνά σημαντικά γεγονότα, είναι σε σύγχυση κυρίως για το πού βρίσκεται, ενώ ενδέχεται να μην μπορεί να ελέγξει μια σειρά λειτουργιών του, όπως για παράδειγμα αυτή της ούρησης. Σε αυτό το στάδιο διαπιστώνονται και οι περισσότερες εξαφανίσεις.

Στο τρίτο και πιο προχωρημένο στάδιο της νόσου ο ασθενής χάνει την επαφή με το περιβάλλον. Ο εκφυλισμός των εγκεφαλικών κυττάρων είναι πλέον τέτοιος που επηρεάζει καταλυτικά τις βασικές νοητικές του λειτουργίες, με αδυναμία στον λόγο, αλλά και στην αναγνώριση του νοήματος των λέξεων. Σε αυτό το στάδιο η φροντίδα του οικογενειακού περιβάλλοντος πρέπει να είναι συνεχής, αφού ο ασθενής δεν μπορεί να φάει ή να κινηθεί μόνος.

Διάγνωση και αντιμετώπιση

Το οικογενειακό περιβάλλον είναι αυτό που πρώτο καταλαβαίνει πως κάτι δεν πάει καλά. Με κάποια συμπτώματα ως πυξίδα, συνήθως τη σταδιακή απώλεια μνήμης, καταφεύγει στην ιατρική βοήθεια και δη σε ειδικό νευρολόγο. Εκείνος με τη σειρά του θα λάβει το ιστορικό και θα προχωρήσει σε κλινική εξέταση και ειδικά τεστ. Ανάλογα με τα ευρήματα μπορεί να χρειαστεί νευροαπεικονιστικός έλεγχος, ηλεκτροεγκεφαλογράφημα και μια σειρά εξετάσεων που θα αποκλείσουν πιθανές άλλες αιτίες. Η αδύναμη μνήμη άλλωστε μπορεί να είναι σύμπτωμα και άλλων παθήσεων.

Δυστυχώς θεραπεία για τη νόσο Alzheimer, που είναι μια μη αναστρέψιμη νόσος, δεν υπάρχει, παρά τις παρεμβάσεις που στόχο έχουν την επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου. Στα χέρια των ιατρών υπάρχει μια σειρά φαρμάκων για την επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου, όπως οι αναστολείς χολινεστεράσης και η μεμαντίνη, αλλά και εργαλεία όπως η λογοθεραπεία και η εργοθεραπεία. Επίσης, συνιστάται η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, με αερόβια άσκηση, υγιεινή διατροφή, αλλά και συνεχή «προπόνηση» του εγκεφάλου με εκμάθηση νέων πληροφορίων.

Τα τελευταία χρόνια όμως είναι σε εξέλιξη μια μεγάλη ερευνητική προσπάθεια, ώστε να βρεθεί η θεραπεία για τη νόσο Alzheimer. Μάλιστα, στις ΗΠΑ έχει ήδη λάβει έγκριση από τον FDA ένα νέο φάρμακο, που έχει τη μορφή μονοκλωνικού αντισώματος, το οποίο εστιάζει στη «ρίζα» του προβλήματος, δηλαδή στην παθολογική συσσώρευση των πρωτεϊνών στα εγκεφαλικά κύτταρα. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα ελπιδοφόρα εξέλιξη, αφού μέχρι σήμερα όλες οι σχετικές φαρμακευτικές αγωγές εστίαζαν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων ή την επιβράδυνση της ασθένειας και όχι στον μηχανισμό πρόκλησής της. Δημιουργεί δε αισιοδοξία για την επόμενη μέρα της νόσου.